Haal ze van de handrem

Verlegenheid remt een kwart van de werknemers

Al ben je nog zo goed, zonder sociale vaardigheden ben je nergens. Zo gaat onnodig veel talent voor de organisatie verloren. ‘Collega's staan vaak gek te kijken wanneer mensen van hun verlegenheid zijn verlost.'

‘Tijdens vergaderingen durfde ik nooit met ideeën te komen. Terwijl die achteraf gezien best goed waren. Erg frustrerend. Je wilt wel, maar je durft niet. Dat maakt verlegenheid zo zenuwslopend.' Marjorie Djorai (26) had last van chronische verlegenheid. Wie verlegen is, verkeert voortdurend in tweestrijd. Als mens en als werknemer kom je daardoor nooit echt uit de verf.

Naast haar pabostudie werkte Marjorie in deeltijd in verschillende functies. Bij een callcenter - toch een werkomgeving waar je veel moet praten en initiatieven moet nemen - is Marjorie verbaal een stuk losser geworden. Maar ze bleef verlegen in de nabijheid van collega's. ‘Als me werd gevraagd of ik zin had om na het werk samen wat te gaan drinken, sloeg ik hun aanbod af met het smoesje dat ik het zo druk had. Als je je zo terughoudend opstelt, zien mensen je nooit als volwaardig lid van een team. Dat lag niet aan de mensen met wie ik samenwerkte, maar aan mijn eigen houding.'

In een baan als administratief medewerkster ging het al niet veel beter. ‘Wanneer uitleg werd gegeven over een computerprogramma of een nieuwe werkmethode, pende ik drie kantjes vol met aantekeningen om toch vooral geen fouten te maken. Maakte ik toch een fout, dan zat ik daar drie dagen lang over te piekeren. Wat zouden mijn collega's nu wel niet van me denken?'

Marjories verlegenheid ontstond toen ze een jaar of acht was door ‘een opstapeling van gebeurtenissen'. Zo was ze bijvoorbeeld niet zo goed in sport. ‘Wanneer je met gymnastiek altijd als laatste wordt gekozen, is dat niet bevorderlijk voor je zelfbeeld. Het gevoel niet goed genoeg te zijn, heeft me sindsdien nooit meer verlaten.'

Vastlopen

Marjorie staat niet alleen met haar verlegenheid. Liefst 40 procent van de Nederlanders is regelmatig verlegen. 25 procent heeft zelfs last van ernstige verlegenheid. Dat betekent dat in Nederland ruim vier miljoen mensen last hebben van sociale faalangst. Verlegenheid - angst in gezelschap van mensen - komt in veel vormen en gradaties voor. Vrijwel iedereen is verlegen voor een grote zaal vol mensen, maar er zijn ook mensen die zelfs nauwelijks hun huis uit durven.

Over de oorzaak zijn wetenschappers verdeeld. Sommige onderzoekers noemen traumatische ervaringen of een overdreven strenge opvoeding als hoofdoorzaak. Anderen wijten verlegenheid aan een aangeboren gevoeligheid in sociale situaties.

Dat verlegenheid grote gevolgen heeft voor je carrièrekansen, staat vast. Omdat in het bedrijfsleven steeds meer in teams wordt gewerkt, bestaat de werkweek uit talloze vergaderingen en besprekingen. De voortschrijdende ‘veramerikanisering' van het bedrijfsleven legt sterk de nadruk op communiceren en vergaderen. Een carrière is dus alleen nog maar weggelegd voor medewerkers die zich kunnen profileren en positioneren. Van veel hoogopgeleiden wordt verwacht dat ze zonder blikken of blozen een flitsende PowerPoint-presentatie uit hun mouw kunnen schudden.

Voor verlegen mensen staan dit soort activiteiten gelijk aan een ticket to hell. Uit angst voor afkeuring, durven ze niet om promotie, salarisverhoging of feedback te vragen waardoor hun carrière tot stilstand komt. Ze hebben last van een door henzelf gecreëerd glazen plafond. Organisaties - toch al zoekende in een krappe arbeidsmarkt - blijven daarmee verstoken van ‘onbekend talent'.

Oogcontact

Pieter Frijters is oprichter en geestelijk vader van Mind Tuning, dat mensen van hun sociale angst afhelpt. De verbaal zeer bedreven Frijters is vroeger zelf zeer verlegen geweest. Toen Frijters door een burn-out nauwelijks de deur meer uitdurfde, ontwikkelde hij Mind Tuning, een methode waarbij mensen wordt geleerd op het juiste kanaal af te stemmen. ‘Kort gezegd leer ik cliënten effectiever te denken, kijken en spreken om beter te kunnen navigeren naar hun doel.'

Frijters heeft inmiddels duizenden mensen gecoacht. De meesten hadden last van verlegenheid. ‘Zelf spreek ik liever over sociale onzekerheid. Nederlanders staan bekend om hun zelfverzekerdheid, maar dat is vaak schijn. Ze doen alles om hun onzekerheid te verbergen. Mensen met trilangst zullen in gezelschap bijvoorbeeld nooit een kop koffie drinken. Anderen zijn bang om te blozen of te stotteren tijdens vergaderingen. Ze gedragen zich superzelfverzekerd, maar door hun zenuwen zijn ze nauwelijks in staat om écht naar anderen te luisteren. Dat komt omdat ze voortdurend met zichzelf bezig zijn. Hoe kom ik over? Kan dat wel zeggen?'

Hoe herken je verlegen mensen? Frijters: ‘Aan de manier waarop ze oogcontact maken. Sommigen staren je minutenlang aan. Daardoor lijken ze superzelfverzekerd. Mensen aanstaren is kunstmatig kijkgedrag, aangeleerd in de kinderjaren. Een kind van vijf dat iets heeft uitgevreten, leert dat het pas wordt geloofd wanneer het de ander strak in de ogen kijkt. Als mensen elkaar minutenlang aanstaren, ontstaat er een onaangenaam spanningsveld. Bij écht zelfverzekerde mensen voel je je altijd op je gemak omdat je niet gevangen zit in hun blik. Medewerkers die je nauwelijks aan durven te kijken zijn weer intens verlegen, tenzij ze een andere nationaliteit hebben. Van hen wordt vaak gezegd dat ze niet te vertrouwen zijn, maar ik sta in voor hun eerlijkheid.'

Gepasseerd

Rian Baremans, woordvoerder van de Vereniging voor Verlegen Mensen (VVM), herkent verlegen mensen aan hun ontwijkingstrategieën. ‘Verlegenheid is het gevoel dat je nooit goed genoeg bent. Uit angst om te falen, gaan verlegen mensen uitdagende situaties uit de weg. Ze leven als het ware op de handrem. Als ze ergens voor gevraagd worden, verzinnen ze smoesjes om ervan af te zijn. Dat is geen kwestie van onwil, ze dúrven gewoon niet. Vaak wordt dit gedrag geïnterpreteerd als stugheid. Verlegenheid heeft namelijk vele uitingsvormen. Je hebt diepverlegen mensen die heel gezellig overkomen, maar ook types met een passieve, bijna afstandelijke houding. Die zitten vaak apart, zonder een gezellig groepje collega's om zich heen.'

In een gesprek onder vier ogen laten ze hun masker vallen, vertelt Frijters. ‘Ik had al lang in de raad van bestuur kunnen zitten als ik niet zo verlegen was geweest, krijg ik vaak te horen. Ze hebben er alle capaciteiten voor, maar hun communicatie staat hen in de weg. Als een bedrijf de keus heeft tussen een verlegen professional met een schat aan vakkennis en een goedgebekte medewerker met wat minder kennis en vlieguren, kiezen ze voor de laatste. Ik geef die bedrijven groot gelijk. Je kunt nog zo'n kei zijn in je vak, als je niet goed kunt communiceren ben je gewoon niet goed genoeg. Verlegen mensen voelen zich daardoor vaak gepasseerd. Ik kan zoveel, maar het wordt niet gezien, zeggen ze dan verongelijkt. Worden ze wel gevraagd, dan laten ze promoties vaak schieten uit angst voor gezichtsverlies. Terwijl ze zo'n functie wel degelijk ambiëren en er de capaciteiten voor hebben.'

Hr-managers hebben daar vaak geen oog voor, zegt Frijters. ‘Bedrijven gaan er te veel vanuit dat mensen hun ideeën zomaar op tafel gooien. Niet dus! Zodra ze hun mond open doen, staan ze in the picture. En dat willen ze niet. Terwijl het tegenwoordig zo belangrijk is om innovatief en creatief bezig te zijn en de juiste man op de goede plaats te krijgen. Verlegen mensen beoordelen zichzelf namelijk voortdurend door de ogen van anderen. Dat oordeel is altijd negatief.'

Verlossing

Verlegenheid is dus een taboe. Hoe bied je als hr-manager hulp aan verlegen mensen? Baremans: ‘Door je begripvol op te stellen. Verlegen mensen moeten zich veilig kunnen voelen. Wees daarom voorzichtig met kritiek, zoals: je bent zo stil en introvert. Verlegen mensen zijn namelijk al streng genoeg voor zichzelf. Let verder goed op je woordkeus. Zit je lekker in je vel, kan ik je ergens mee helpen? Zelfs dat soort vragen gaan verlegen mensen soms al te ver! Je kunt een cursus persoonlijke ontwikkeling of een coachingtraject aanbieden, waarbij ze leren hun aandacht naar hun omgeving te verplaatsen.'

Verlegen mensen moeten namelijk ‘uit hun hoofd komen', aldus Baremans. ‘Ze zijn voortdurend met zichzelf bezig. Tijdens trainingen van de VVM oefenen we dat. Maak oogcontact, kijk naar wat mensen dragen, hoe ze bewegen en praten, vraag mensen eens spontaan hoe het met ze gaat. Door contact te maken met je omgeving vergeet je jezelf. In het begin is dat verschrikkelijk moeilijk, maar naarmate je langer oefent, gaat het steeds beter. Ook omdat je positieve reacties uit je omgeving krijgt. Dat sterkt je zelfvertrouwen, en daar gaat het uiteindelijk allemaal om. Wanneer je jezelf accepteert, is het ook gedaan met je verlegenheid.' Collega's staan vaak gek te kijken wanneer mensen van hun verlegenheid zijn verlost, zegt Frijters. ‘Dat had ik nooit achter je gezocht, krijgen cliënten na een training vaak te horen. Tijdens vergaderingen bruisen ze ineens van de ideeën. Vaak zijn het heel andere mensen geworden.'

Miss India Holland

Toen Marjorie te horen kreeg dat ze niet geschikt was voor haar droombaan als lerares omdat ze te verlegen was, besloot ze dat het genoeg was geweest. ‘Er moest iets gebeuren, mijn toekomst stond op het spel. Ik had mijn Pabo-opleiding al een paar keer afgebroken door mijn sociale faalangst. Je moet voor een groep mensen durven staan, in groepjes kunnen samenwerken. Dat durfde ik allemaal niet.'

Op internet stuitte Marjorie op de cursus Mindtuning van Pieter Frijters. Een paar maanden later zat de studente in haar T-shirt tussen de ‘nette pakken'. ‘Bij Mind Tuning leer je je gedachten te sturen door als het ware een knop om te zetten. Als ik vroeger voor een groep stond, was ik op dat moment met mijn gedachten bij heel andere dingen waardoor ik blokkeerde. Wat vinden de mensen nu van mij, zit mijn haar wel goed? Ik ben nu in staat mijn mind dusdanig af te stemmen dat ik volkomen ontspannen voor een groep kan staan en ook nog een boeiend verhaal kan vertellen.'

Sindsdien gaat het een stuk beter met Marjorie. Ze gaat weer uit, heeft voor het eerst in tien jaar een familiefeest bezocht. Tijdens haar stage kreeg ze veel positieve reacties. ‘Ik doe zelfs dingen die voor mijn doen echt revolutionair zijn. Zo heb ik me opgegeven voor de finale van Miss India Holland. Ik geloof het zelf nog steeds niet, maar ik zit nu in de finale!'

bron: Intermediar PW